Weblog

De metamorfose van een lieveheersbeestje: van pop naar imago (harmonia axyridis)

donderdag, 16 juni 2022

aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3643Dit bericht is het vervolg op een eerder bericht over de metamorfose van een lieveheersbeestje. Lees eerst: De metamorfose van een lieveheersbeestje: van larve naar pop (harmonia axyridis).

 

aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3647aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3654Nadat een lieveheersbeestje binnen ongeveer twee weken zijn volledige interne organen tijdens het popstadium heeft gereorganiseerd, barst deze pop open. Binnen de pop-huid bevindt zich het zachte, maar volgroeide en volledig ontwikkelde lieveheersbeestje. Deze zit echter gevangen in de droge taaie huid die hem tijdens zijn popstadium heeft beschermd. Vlak voor het openbreken beweegt de pop zich regelmatig op en neer, alsof hij zich klaarmaakt voor een laatste krachttoer. Net als tijdens zijn transformatie van larve tot pop, breekt de pop-huid hiervoor open, vrijwel op dezelfde plaatsen als voorheen de larvehuid openbrak. Deze operatie kan gemakkelijk een uur in beslag nemen.

 

pophuid aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3581aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3670aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3705aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3721Beetje voor beetje bevrijdt het lieveheersbeestje zich uit zijn sarcofaag. Zodra hij zijn voorste pootjes vrij heeft zal hij zich daarmee verder naar buiten trekken. Ook de aan de binnenkant met chitine beklede huid van de adembuisjes (tracheeën) die hij als pop had, moet hij daarbij uit zijn lijf lostrekken. Je ziet ze als dunne witte draden nog aan zijn oude pop-huid hangen. Direct na het uitsluipen is de volwassen kever (imago) nog overwegend geel. Zijn kop en borststuk hebben wel kleur, maar zijn dekschilden hebben enkele uren tot dagen nodig om helemaal uit te harden en op kleur te komen. De geeloranje kleuren van de kever worden veroorzaakt door caroteen en de zwarte door melanine.

 

aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3718Het lieveheersbeestje zal, zo snel mogelijk na het uitsluipen, zijn vleugels laten drogen. Hiervoor kruipt hij verticaal tegen een blad of stengel omhoog en laat zijn opgepropte vleugels als natte was onder zijn dekschilden vandaan zakken. Langzaam vult hij de aderen van zijn vleugels met zijn (gele) bloed, totdat ze volledig zijn uitgestrekt en ze kunnen drogen. Deze vleugels zijn ongeveer twee keer zo lang als zijn dekschilden. Daarna vouwt hij ze als gordijnen op en haalt ze weer veilig omhoog onder zijn schild. Pas als zijn schild en vleugels hard zijn, gaat hij op zoek naar eten. Als volwassen kever is hij daarin nog net zo gulzig als hij was als larve.

 

aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3664aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3588Na zich gedurende de zomer te hebben volgevreten zal de kever ergens een overwinteringsplaats uitzoeken. In het opvolgende voorjaar zoeken de lieveheersbeestjes elkaar op om te paren.

 

Lees ook: De metamorfose van een lieveheersbeestje: van larve naar pop (harmonia axyridis)  en Vervellende lieveheersbeestjeslarve.

De metamorfose van een lieveheersbeestje: van larve naar pop (harmonia axyridis)

woensdag, 15 juni 2022

larve aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3325Nadat een lieveheersbeestje uit het ei is gekropen doorloopt hij vier larvestadia, de vier zogenaamde instar. Elke keer vervelt hij en wordt hij groter, totdat hij als instar 4 zichzelf verpopt. Ik had al eens foto’s gemaakt van zo’n vervellend lieveheersbeestje, maar dat was niet zo dramatisch als de metamorfose van larve tot pop.

 

larve aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 5-2022 2923larve aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3313De eitjes van een lieveheersbeestje zijn langwerpig en geeloranje. Ze worden meestal in de buurt van een bladluizenkolonie, in groepjes van 20 tot 50, op bladeren en stengels afgezet. Afhankelijk van de temperatuur, hoe warmer – hoe sneller, komen deze eitjes na ongeveer vier dagen uit. De minuscule larven gaan dan op de tast op zoek naar voedsel. Als instar 1 bijten ze zich vast in de rug van een bladluis en zuigen dan zijn bloed. Naarmate de larve groeit en vervelt kan deze hele bladluizen, inclusief de pootjes, eten. Lieveheersbeestjeslarven zijn heel vraatzuchtig en worden daarom ook veel ingezet om bladluizenpopulaties in toom te houden.

 

pop aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3329pop aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3346Als de volgroeide larve zich helemaal heeft volgegeten, bevestigt deze zijn achterlijfspunt aan een blad of stengel en gaat daarmee zijn pre-pop fase in. Ze zitten dan ongeveer een etmaal verankerd voor ze zich veranderen in een pop. Hiervoor moeten ze eerst uit hun vel barsten, dat gaat echter niet vanzelf, regelmatig richten ze zich omhoog en blazen ze zich op. Hiermee zetten ze hun vel zo veel mogelijk onder spanning . Ze blijven dit doen net zolang tot hun vel, via een aantal breuklijnen over hun kop en rug, openbarst en ze zich uit hun oude huid kunnen wurmen. Het lege larvehuidje ligt dan als een afgeworpen kledingstuk aan hun voeten.

 

pop aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3341De pop is, als hij net tevoorschijn komt, eerst opvallend licht geel, maar verkleurt naarmate deze droogt al snel naar hun zwart met geeloranje waarschuwingskleuren, welke rovers erop moeten attenderen dat ze oneetbaar zijn. Gedurende deze pop-fase kunnen ze zich overigens nog wel bewegen. Uit observatie zag ik dat als de pop werd aangeraakt, of de lichtinval erop drastisch veranderde deze zich in volle lengte oprichtte. Waarschijnlijk doen ze dit om eventuele aanvallers of parasieten af te schrikken, want tijdens hun pop-fase zijn ze natuurlijk erg kwetsbaar. Afhankelijk van de temperatuur zal deze fase tussen de drie en veertien dagen duren.

 

pop aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3357pop aziatisch lieveheersbeestje (harmonia axyridis) 6-2022 3361

Lees ook: Vervellend lieveheersbeestje, De transformatie van een dagpauwoog (Aglais io), Vlinderpoppen en Gewone dennenboktor (Rhagium inquisitor).

Missiemuseum in Steyl (2)

vrijdag, 10 juni 2022

missiemuseum steyl 5-2022 3177Nadat ik mijn foto’s van mijn eerste bezoek aan het missiemuseum had bekeken, wist ik dat ik terug wilde. Hoewel je met één lens en uit de hand fotograferend ver kunt komen, is er voor een maximale kwaliteit vaak net wat meer nodig. Na overleg, mocht ik buiten openingstijden terugkomen voor een tweede sessie. Ik heb deze gebruikt om enkele van de eerder gemaakte foto’s te verbeteren en wat rustiger om me heen te kijken. Sommige foto’s vroegen om een iets andere invals- of beeldhoek. Met een statief en ultragroothoeklens kon ik nu beter weergeven wat ik oorspronkelijk wilde laten zien. Zo wilde ik graag de vitrine met watervogels er in één keer helemaal op hebben. Dankzij het kader van de vitrine, de stijl in het midden en de manier waarop de vogels met hun naamkaarten binnen het kader zijn geplaatst en belicht, lijkt deze foto op een opengeklapte pagina uit een oud geschilderd vogelhandboek.

 

missiemuseum steyl 5-2022 3032-3031v2missiemuseum steyl 5-2022 3039v5De tweede indruk van het museum was wat minder overweldigend dan de eerste, maar gaf me wel de gelegenheid om beter te kijken. Soms is het enige wat je echt nodig hebt om goed te observeren, tijd en de wil om te zien. Nu ik de tweede sessie foto’s heb bekeken, weet ik zeker dat ik nog een keer terug wil. Niet meteen, maar later, als al deze beelden wat zijn weggezakt. Ik ben benieuwd wat mijn indrukken dan zullen zijn en welke foto’s ik dan zal maken.

 

missiemuseum steyl 5-2022 3124missiemuseum steyl 5-2022 3209missiemuseum steyl 5-2022 3220missiemuseum steyl 5-2022 3227

De eerste foto is overigens door het museum gebruikt voor hun nieuwsbrief en staat in aangesneden vorm nu op hun site.

 

Lees ook: Missiemuseum in Steyl.

Rotsheidenetwants aka Andromedanetwants (Stephanitis takeyei)

zondag, 22 mei 2022

rotsheidenetwants (stephanitis takeyai) 5-2022 2827Deze wants parasiteert op Japanse rotsheide (Pieris japonica) en werd tegelijkertijd met deze populaire tuinplant geïmporteerd. Bij onze Duitse buren is deze wants, die men vanwege zijn buitenaardse uiterlijk soms ook wel Andromedanetwants noemt, nu al decennialang een plaag. In 1994 werd hij voor het eerst in een tuin in Boskoop gesignaleerd en in 1998 voor het eerst in Engeland.

 

Deze netwants heeft een fijne netvormige structuur op zijn vleugels en halschild die enigszins aan glas in lood doet denken. Stephanitis takeyei onderscheidt zich van veel andere netwantsen door een bolle blaas die als een hoed over zijn kop ligt. De wantsen worden slechts zo’n 3 mm groot en hebben twee donkere dwarsbanden over de vleugels. De rotsheidenetwants leeft fytofaag aan de onderkant van het blad, waar ze bladgroen zuigen. Ze hebben twee tot vier generaties per jaar.

 

rotsheidenetwants (stephanitis takeyai) 5-2022 2747rotsheidenetwants (stephanitis takeyai) 5-2022 2788Lange tijd bleef deze wants, vanwege zijn verborgen levenswijze, onontdekt. Ze werden pas in 1955 voor het eerst beschreven. Het wijfje legt haar eieren in kleine gaatjes langs de nerf aan de onderkant van het blad. Elk gat krijgt slechts één eitje en wordt met uitwerpselen afgedekt. Na de overwintering komen de eitjes in het voorjaar uit en doorlopen in slechts één tot drie maanden tijd vijf groeistadia tot volwassenheid. Eenmaal geïntroduceerd kunnen deze wantsen dus snel een plaag vormen.  Mijn rotsheide zit helemaal vol en het lijkt erop dat hij eraan ten onder zal gaan, steeds meer bladeren worden bruin en vallen af.

 

rotsheidenetwants (stephanitis takeyai) 5-2022 2778rotsheidenetwants (stephanitis takeyai) 5-2022 2764Tijdens het fotograferen van deze minuscule wantsen viel me op dat er heel af en toe eentje tussen zat met een gedeukte hoed. Bij veruit de meeste wantsen stond de hoed als een glas in lood koepel fier en bol boven hun kop, maar bij een enkeling leek het alsof iemand hem op zijn hoed had geslagen en zat er een diepe deuk in. Naar hoe deze deuk wordt veroorzaakt kan ik alleen maar gissen, misschien is het wel het resultaat van een gebrek aan ruimte tijdens het ontpoppen. Het zou interessant zijn om te weten of er meer van dergelijke gleufhoed varianten zijn waargenomen. Maar aangezien het hier een zeer klein en obscuur wantsje betreft, verwacht ik niet dat daar onderzoek naar is gedaan.

 

Lees ook: Bonte geelschild (Campyloneura virgula) en Traumatische inseminatie.

Ephialtes manifestator

zondag, 22 mei 2022

ephialtes manifestator 5-2022 2676De toename van deze slanke sluipwespen houdt gelijke tred met het toenemende aantal bijenhotels in Nederland.  Ze parasiteren op wespen, kevers en bijen en gebruiken hun extreem lange legboor om door het hout, waarin zich een larve bevindt, te boren en een ei te leggen. Bijenhotels bieden voor deze sluipmoordenaar een aantal grote voordelen.  Ten eerste is de concentratie van bruikbare larven die zich daarin bevinden erg hoog en ten tweede maakt het hotel het makkelijker om een ei te leggen. Ze hoeven nu alleen maar de nestplug, waarmee hun gastheren hun broedsel heeft afgeschermd, te penetreren, en dat is heel wat makkelijker dan door hout heen boren.

 

Dit Ephialtes vrouwtje heeft een nestgang van een tronkenbij in mijn bijenhotel gekozen. Nadat ze op geur heeft bepaald in welke nest zich een larve bevindt, haalt ze haar ovipositor (legboor) vanuit haar schede en gaat ze zo hoog mogelijk op haar poten staan, met haar achterlijf zo ver mogelijk naar achteren gekromd, zodat ze het puntje van haar lange legboor exact daar kan plaatsen waar ze gaat boren. De legboorschede wordt daarbij achter haar omhoog gehouden. De nestplug van een tronkenbij is een stevige prop dat is gemaakt van hars met zand en hout. Meestal kiest de wesp een scheur in de plug of een kleine spleet tussen de plug en het houtblok om in te boren.  Als de boor de plug heeft doorboord, begint ze langzaam om haar as te draaien, Af en toe trekt ze de boor een stukje terug om hem daarna opnieuw te positioneren, net zolang tot ze een larve of pop heeft gevonden. Dit hele legproces duurt soms tot een half uur. Uiteindelijk zal de wesp, na haar eitje in de larve te hebben gelegd, haar legboor naar buiten trekken en ze weer tussen haar twee schededelen opbergen.

 

ephialtes manifestator 5-2022 2680ephialtes manifestator 5-2022 2691ephialtes manifestator 5-2022 2704ephialtes manifestator 5-2022 2714Als haar eitje in een larve of pop is gelegd zal deze zich, nadat het is uitgekomen, voeden met de gastheer. De wespenlarve ontwikkelt zich vanaf de zomer tot de volgende lente en verpopt zich rond maart, april. Nadat de pop uit de larvehuid is gebroken, strekt de ovipositor zich helemaal uit en vouwt zich dan achter de rug tot over de kop van de larve heen. Als de pop uitsluipt moet deze lange ovipostor ook helemaal uit de poppenhuid worden getrokken. De ovipositor wordt door twee met stijve haren bezette schachten omgeven, door deze langs elkaar te bewegen, helpen deze haren mee om hem uit de poppenhuid te duwen.

 

De wespennaam Ephialtes manifestator komt van haar verraderlijke natuur als sluipmoordenaar. Ephialtes was een beroemde Griekse verrader die Xerxes in 480 v.Chr. aan de overwinning bij Thermopylae hielp en manifestator komt uit het Latijn en betekent openbaren, tonen.

 

Lees ook: Appelglasvlinder (Synanthedon myopaeformis), Bladluismummie van Discritulus planiceps, Kleine knotswesp (Sapygina decemguttata), Tronkenbij (Heriades truncorum), Franse veldwesp (Polistes dominula), Eikengalwesp (Cynips quercusfolii), Rozenbladwespen (Caliroa aethiops) en Knoppergal.

Missiemuseum Steyl

maandag, 9 mei 2022

missiemuseum steyl 5-2022 2550Ik dacht dat ik de meeste oude natuurhistorische collecties in Nederland wel kende, maar toen ik in het Missiemuseum in Steyl kwam, viel mijn mond toch wel even open. In dit museum gaan een etnografische en natuurhistorische collectie vrijwel naadloos in elkaar over. De totale collectie is erg eclectisch en bevat onder andere zo’n 1500 (!) opgezette dieren, variërend van een giraffe, komodovaraan en paradijsvogel tot honderden opgezette vlinders en kevers. Het lijkt alsof Noah ’s ark is leeggelopen en alle dieren in een enkele zaal hebben plaatsgenomen. Je weet werkelijk niet waar je moet kijken. Alles is buitengewoon goed opgezet en belicht, waardoor het lijkt alsof elk dier zijn uiterste best doet om er zo goed mogelijk uit te zien, net alsof ze allemaal tegelijk proberen om je aandacht vast te houden. Het effect is overweldigend en onbeschrijfelijk.

 

missiemuseum steyl 5-2022 2469missiemuseum steyl 5-2022 2539missiemuseum steyl 5-2022 2389missiemuseum steyl 5-2022 2382Sinds 1875 stuurden missionarissen vanuit onder andere Afrika, China, Japan, Nieuw-Guinea en Indonesië allerlei voorwerpen naar het missieklooster in Steyl. Niet alleen kunst- en gebruiksvoorwerpen, maar ook geleedpotigen, geweien, huiden en hele dieren die in Steyl werden opgezet. Men wilde thuis kunnen laten zien in welke omgeving en samenleving de missionarissen hun goede werkzaamheden verrichtten. In 1901 werd Broeder Berchmans verantwoordelijk voor de gehele collectie en begon hij aan een zo wetenschappelijk mogelijk documentatie en presentatie daarvan, zodat ook het onderwijs en de omringende bevolking er wat aan had. De zendingen van de broeders bleven echter komen en regelmatig kwamen er ook giften uit particuliere verzamelingen bij, tot de collectie uiteindelijk zo groot werd dat men er een apart gebouw voor moest bijbouwen. In 1931 was dit nieuwe museum klaar en werd het voor het publiek geopend. Het museum heeft daarna nog meerdere broeders gehad die voor de collectie zorgden, maar het feit blijft dat ca een halve eeuw na opening de collectie stond te verstoffen en het tot 1988 duurde voor men de opgezette dieren en de collectie voor het eerst schoonmaakte en restaureerde. Gelukkig heeft men toen besloten om de presentatie niet te veranderen en als men nu een bezoek aan het museum brengt, ervaart men het 91 jaar later vrijwel net zo als broeder Berchmans het had bedoeld.

 

missiemuseum steyl 5-2022 2523missiemuseum steyl 5-2022 2525missiemuseum steyl 5-2022 2390missiemuseum steyl 5-2022 2461Het is ondoenlijk om hier elk verhaal dat middels de taxidermie in deze overweldigende show wordt opgevoerd te beschrijven. Ik heb er enkele uren doorgebracht, vele foto’s gemaakt en nog steeds niet alles gezien. Telkens als me iets opviel, bleek er daarnaast ook iets interessants te zien, en daarnaast ook weer, verwondering als in een caleidoscoop tot in het oneindige weerspiegeld.

 

Klik hier voor meer foto’s van het Missiemuseum in Steyl en hier voor meer foto’s van andere natuurhistorische musea.

 

 

Natura Docet in Denekamp

maandag, 9 mei 2022

natura docet denekamp 4-2022 2278In 1911 richtte onderwijzer J.B. Bernink (1878-1954) het allereerste natuurhistorische museum in Nederland, dat voor het publiek toegankelijk was, op. Bernink was een natuurliefhebber, verzamelaar, onderwijzer en museumdirecteur, die zijn eigen groeiende collectie al voordat het museum bestond aan mensen liet zien. Naarmate er steeds meer belangstelling voor kwam en zijn collectie te groot werd om thuis te tonen, werd er een ruimte bijgebouwd en besloot hij het als een echt museum te openen. In 1922 verhuisde de collectie naar de huidige locatie in Denekamp, waar het museum nu officieel als Natura Docet Wonderryck Twente bekend staat.

 

natura docet denekamp 4-2022 2150natura docet denekamp 4-2022 2290natura docet denekamp 4-2022 2251natura docet denekamp 4-2022 2197In het museum lijkt de tijd stilgezet, sommige ruimtes, zoals de werkkamer met het mammoetskelet en de wonderkamers op de eerste verdieping zijn nog vrijwel hetzelfde als toen ze oorspronkelijk zijn ingericht. In de overvolle originele vitrines van het museum vindt men mineralen, fossielen en opgezette dieren. Het is deze oude presentatie met zijn authentieke sfeer die het museum nu bijzonder maakt.

 

natura docet denekamp 4-2022 2344natura docet denekamp 4-2022 2229Nadat je de trap naar de eerste verdieping hebt genomen, kom je in de eerste kamer van het rariteitenkabinet. Hier word je gelijk geconfronteerd met een overvolle kast vol met opgezette dieren. In de vitrines er omheen staan schedels, hoorns, nog meer opgezette dieren zoals een orang-oetan en jaguar maar ook souvenirs, zoals tot asbak en paraplubak verwerkte olifantspoten, die men nu als ongepast beschouwt, Als je doorloopt naar de ruimtes ernaast weet je niet waar je moet kijken, alles staat bomvol. In en op de vitrines, op de grond en aan het plafond, overal staan natuurhistorische objecten en opgezette dieren. Je voelt dat je niet in zomaar een museum staat, maar dat je je in een persoonlijke wonderkamer bevindt, waar de verzamelwoede en verwondering voor de natuur van Bernink nog steeds vanaf spat.

 

Klik hier voor meer foto’s van Natura Docet in Denekamp en hier voor meer foto’s van andere natuurhistorische musea.

Gorilla Komale en spierkracht, mensaap versus mens

zaterdag, 30 april 2022

komale (gorilla gorilla) 4-2022 2128Deze foto’s zijn van Komale, een zilverrug uit de Beekse Bergen. Terwijl de rest van zijn gezin in de zon speelde, had hij zich in de koele schaduw onder een afdakje teruggetrokken. Gorilla’s zijn in de ochtend vaak het actiefst, maar later op de dag, na het eten, neemt die activiteit af en rusten ze. Komale deed een hazenslaapje en hield tegelijkertijd een oogje op zijn gezin.

 

komale (gorilla gorilla) 4-2022 2132komale (gorilla gorilla) 4-2022 2129Komale werd op 15 december 2006 in een dierentuin in Bristol geboren en kwam in juli 2016 naar de Beekse Bergen. Hier heeft hij twee kinderen verwekt en hij is al jaren de onbetwiste leider van zijn groep. Net als alle gorilla’s is hij rustig en vredelievend, maar als iets of iemand zijn hegemonie of zijn gezin bedreigt, kan hij razendsnel levensgevaarlijk worden. Met zijn 200 kilo en massieve spieren is Komale zo’n zes tot tien keer sterker dan een mens. Samen met zijn lage zwaartepunt en het feit dat hij ook met zijn voeten kan grijpen, maakt hem dit in een gevecht nagenoeg onoverwinnelijk. Er wordt beweerd dat hij het zelfs van een leeuw zou winnen en alleen een tijger of grizzly hoeft te vrezen, of een mens met een geweer.

 

Er wordt al eeuwen gespeculeerd over hoeveel sterker apen zijn dan mensen. Je krijgt een gorilla niet zomaar in een sportzaal om hem onder gecontroleerde omstandigheden te laten bankdrukken. De beste indicaties kreeg men van observaties in het veld, waarin zij zonder zichtbare moeite een aanvaller verscheuren of een boom ontwortelen. Het skelet en de spieren van een gorilla zijn veel forser dan die van mensen, ze hebben dikke botten en pezen met veel sterkere gewrichten, zoals dikke polsen en enkels. Onder hun vacht liggen spieren waar menige professionele bodybuilder trots op zou zijn. Gorilla’s hebben een bredere borstkas en grotere handen en voeten met opponeerbare duimen en grote tenen. Wat een gorilla vastgrijpt, komt niet snel los.

 

Een studie uit 2017 toont aan dat chimpansee-spieren ongeveer 35% sterker zijn dan die van mensen. Apen hebben vergeleken met ons meer snelle spiervezels, waardoor ze met snelle explosieve bewegingen veel meer kracht kunnen opwekken. Chimpansee-spieren bestaan voor 66% uit snelle spiervezels, terwijl dat bij mensen slechts 30% is. Ons grotere aandeel van langzame spiervezels (slow twitch fibers) maakt onze spieren weliswaar minder explosief, maar zorgt er ook voor dat ze het langer volhouden. We zijn dus minder effectief in een knokpartij, maar houden het wel langer vol als we wegrennen.

 

Lees ook: Het tegendraadse van spieren, Gorilla Nasibu (Gorilla gorilla gorilla), Frémiet en King Kong, Frémiet: Orang-oetan wurgt een wilde uit Borneo en De gorilla van Auzoux in Leiden.

Verloskundige oefenpoppen, de Coudrey en Salomon

vrijdag, 22 april 2022

oefenpop de coudrey musee flaubert et de histoire de la medicine rouen 10-2021 0288_1500Halverwege de 18e eeuw ontstond er een conflict tussen vroedvrouwen en mannelijke artsen, die men destijds chirurgen noemde. Traditioneel was een verloskundige een vrouw, maar de chirurgen vonden dat hun moderne wetenschappelijke kennis veel geschikter was dan de volksgeneeskunde van vroedvrouwen en wilden vrouwen uit het beroep weren.

 

Angélique de Coudrey werd in 1715 in een belangrijke en rijke Franse familie van artsen geboren. Nadat ze aan het Medische College in Parijs afstudeerde, begonnen de verloskundige opleidingen vrouwen te weren. Omdat de Coudrey geloofde dat veel vrouwen, ook zonder goede opleiding, toch als verloskundige werkzaam zouden blijven en dat er zonder hen al snel een tekort aan verloskundigen zou komen, vocht zij ervoor dat vrouwen op deze opleidingen werden toegelaten. Haar mening werd uiteindelijk gehoord en vrouwen werden niet alleen weer toegelaten op de cursussen, maar de Coudrey zelf werd ook als hoofd verloskundige bij het beroemde Parijse Hôtel Dieu benoemd.  

 

In 1759 vroeg Louis XV haar, vanwege de hoge kindersterfte in het land, om ook verloskunde aan boerenvrouwen te leren. Tussen 1760 en 1783 trok ze door heel Frankrijk en heeft ze in meer dan 40 steden en dorpen ruim 4000 studenten en meer dan 500 mannelijke artsen opgeleid.

 

oefenpop de coudrey musee flaubert et de histoire de la medicine rouen 10-2021 0277_1500oefenpop de coudrey musee flaubert et de histoire de la medicine rouen 10-2021 0290_1500Omdat destijds veel verloskundige instructies werden gegeven aan de hand van tekstboeken en in sommige gevallen met lijken en doodgeboren kinderen, was er een grote behoefte aan anatomisch correct oefenmateriaal. De Coudrey ontwierp daarvoor de allereerste levensgrote  verloskundige pop. Deze pop noemde men de “machine”, ze was gemaakt van hout, leer, vulmiddel en in sommige gevallen zelfs echte botten. Verscheiden banden en riemen simuleerden het oprekken van het geboortekanaal  en het hoofdje van de oefenbaby had een mond waar twee vingers in paste, een neus en met inkt getekend haar. De eerste vermelding van de Coudrey’s machine stamt uit 19 oktober 1759, haar oefenpoppen waren zeer effectief en werden op verschillende opleidingen gebruikt en zelfs geëxporteerd. Destijds kostten ze 300 pond.

 

Het Flaubert et d'histoire de la médecine museum in Rouen bezit zo’n originele oefenpop van de Coudrey terwijl het Rijksmuseum Boerhaave in Leiden een zeer vergelijkbaar model in bezit heeft, welke zij toeschrijven aan de Leidse arts Gottlieb Salomon (1774-1865). Dit baseren zij op een artikel uit 1803 waarin wordt beschreven hoe hij in 1798 een verloskundige oefenpop heeft gemaakt. De vraag is of Salomon op de hoogte was van de pop van de Coudre, of hij deze als inspiratie of bron heeft vermeld, of hem heeft gekopieerd en de uitvinding heeft opgeëist.  Als laatste is er natuurlijk ook de mogelijkheid dat hij onafhankelijk van de Coudrey dezelfde uitvinding heeft gedaan, maar gezien de enorme overeenkomsten, niet alleen in uiterlijk maar ook qua constructie, lijkt me die kans zeer klein.

 

oefenpop salomon museum boerhaave 3-2022 1170oefenpop salomon museum boerhaave 3-2022 1174In 2016 liet het Rijksmuseum Boerhaave hun oefenpop onderzoeken en bleek dat er menselijke botten in zaten. Dit model van Boerhaave is echter in zoverre uniek dat er niet alleen botten in de vrouwentorso maar ook in de babypop zitten. In de torso bevinden zich bekkenbotten en een onderste ruggenwervel. In de zeemleren babypop bevindt zich niet alleen een echte kinderschedel, wat op zich niet ongebruikelijk was, dit werd destijds ook door artsen aangeraden, maar ook het volledige skelet met ribbenkast, wervelkolom, bekken, armen en beentjes. Voor zover bekend heeft deze oefenbaby, van alle bekende verloskundige oefenpoppen, de meeste menselijke botten, iets dat de levensechtheid en beweeglijkheid van de pop natuurlijk ten goede kwam.

 

Deze verloskundige oefenpop is niet het enige anatomische model in Museum Boerhaave waar echte botten in zitten, lees ook: De gorilla van Auzoux in Leiden.

 

Lees ook: Het Musée Flaubert et d'Histoire de la Médecine in Rouen, Rijksmuseum Boerhaave in Leiden en L'inconnue de la Seine.

Zelfgemaakt mes no. 21 (Nasibu)

woensdag, 20 april 2022

zgm 21 nasibu 4-2022 1545Al lange tijd wilde ik een mes maken dat tegen bijna alles bestand zou zijn. Een werkpaard, sterk, taai en betrouwbaar, waar je in een nood- of overlevingssituatie echt wat aan hebt. De meeste survival- messen zijn een compromis, mooi om naar te kijken maar niet echt geschikt om zwaar te gebruiken. Ze zien er wel stoer uit, maar als het erop aankomt voldoen ze zelden. Het staal is vaak een goedkoper productiestaal, het handvat is meestal niet geschikt om in meerdere grepen of met handschoenen aan te gebruiken, de constructie is regelmatig onder de maat en de snede vaak te kwetsbaar, enkele zeer dure uitzonderingen daar gelaten.

 

zgm 21 nasibu 4-2022 1551zgm 21 nasibu 4-2022 1501Chroom/Molybdeen stalen staan in de industrie bekend om hun hardheid, stijfheid en enorme taaiheid. Ze worden onder andere gebruikt in racewagen-frames en geweerlopen. Dit mes is uit ATS-34 staal gemaakt. Dit Japanse Chroom/Molybdeen staal bevat 1,04% koolstof, 13,75% Chroom, en 3,55% molybdeen. Dit maakt het een staal dat uitermate geschikt is voor messen die misbruik moeten kunnen weerstaan. Het is roestvast, maar net niet zo corrosie-bestendig als bijvoorbeeld 440C. Dit compenseert het met zijn veel hogere taaiheid. Het is erg lastig om te breken en het kan enorme laterale krachten aan. Het is echter wel een duur staal, dat moeilijk is te verkrijgen en lastig is om te bewerken. Om die redenen zie je het niet zo vaak terug in  productiemessen en al helemaal niet in dikkere messen. Hoewel de enorme kwaliteiten van dit messenstaal al langer bekend zijn, wordt het slechts door een handjevol makers in legermessen en meestal in opdracht gebruikt.  

 

Dit mes is uit 7 mm dik ATS-34 gemaakt, het staal loopt in volle dikte helemaal door in het handvat en is niet uitgeboord of taps afgeslepen om gewicht te besparen. Het snijvlak is een combinatie van vlak en convex slijpwerk en loopt tot op 2/3 van de breedte van het lemmet. Dit snijvlak begint vlak, tot aan zo’n 1,5 cm van de daadwerkelijke snijrand af, waar hij in een convex snede overgaat. Dit maakt de uiteindelijke snede niet alleen erg scherp maar ook zeer robuust en zorgt er samen met de taaiheid van het staal voor dat deze niet snel zal beschadigen, ook niet als er ruw mee wordt omgegaan. Een convexe snede heeft als bijkomend voordeel dat deze het te snijden materiaal steeds maar op één punt per snijvlak raakt, waardoor de snij-frictie enorm afneemt en het lemmet niet blijft “kleven”. Het lemmet is het breedst vlak bij de ricasso, waar het een zeer lichte recurve heeft en loopt enigszins taps af naar de punt. Om de snede en de punt te testen heb ik deze meerdere malen met volle kracht in een stuk hardhout geslagen om hem er daarna zijdelings wrikkend weer uit te breken. De snede is zeer scherp en haalt makkelijk de papiersnij- en haarscheer-test.

 

zgm 21 nasibu 4-2022 1523zgm 21 nasibu 4-2022 1513zgm 21 nasibu 4-2022 1515zgm 21 nasibu 4-2022 1519De ricasso is bewust kort gehouden, zodat het snijvlak zo dicht mogelijk bij het handvat begint. Messen met een brede ricasso en grote choil hebben als nadeel dat je er veel minder druk op kunt zetten, aangezien je de meeste kracht vlak bij je hand kunt uitoefenen. Het handvat zelf is relatief lang, zodat je hem ook in de winter met een dikke handschoen aan nog goed kunt vasthouden. De zwarte canvas-micarta schalen verbreden zich nog voor de kromming van de kont van het mes, zodat je hand altijd tussen de vingergroef en deze verbreding past en je het heft stevig kunt vastgrijpen. De knopvormige verdikking van de achterkant van het heft werkt niet alleen als een stop tegen het wegschuiven van je hand, maar past ook in de muis van je hand, als je je grip naar achteren wilt verplaatsen om meer zwaaikracht aan het mes te geven bij het hakken of klieven. Het staal van het mes steekt aan de achterkant van het handvat een stuk uit en heeft twee sleutelkoord gaten, waar je een stuk touw doorheen kunt halen wat je om je pols kunt doen ter versteviging van je grip. Het achterste uiteinde is haaks geslepen, zodat je dit kunt gebruiken om mee te hameren, terwijl de schuine onderkant van dit stuk staal onder zo’n hoek is geslepen dat er op de stompe hoek een punt ontstaat, die als glasbreker of bottenbreker dienst kan doen. De balans van het mes licht precies op het begin van de vingergroef. Micarta is vele malen sterker en krasbestendiger dan hout, bot of gewei en één van de beste materialen die je voor een mes heft kunt gebruiken. Het heeft een hogere treksterkte dan staal, zal bij temperatuurschommelingen niet buigen, krimpen of barsten, het is een uitstekende isolator tegen hitte en koude en zal in beide gevallen prettig en koel in de hand aanvoelen en het bied daarnaast ook nog een uitstekende grip. Dit canvas-micarta is niet behandeld, en zal na verloop van tijd dus vetten en vuil opnemen waardoor de mooie grijze tekening van het canvas zal vervagen. Dat is echter een klein offer voor de superieure grip die dit oersterke materiaal, ook als het nat is, geeft.

 

Ik heb dit mes Nasibu genoemd, naar een gorilla uit diergaarde Blijdorp. Gorilla’s hebben een ingetogen maar imposante kracht, en zijn zeer vreedzaam. Maar indien nodig zijn ze in staat tot geweldige krachttoeren.

 

Het mes weegt 630 gram en is 33,5 cm lang. Het lemmet is 0,7 cm dik, 18 cm lang en op het breedste punt 4,7 cm hoog. Het handvat is achter de vingergroef 4 cm hoog, bij de vingergroef 1,7 cm dik en bij de knop aan de achterkant 2,7 cm dik.

 

Lees ook: Nasibu (Gorilla gorilla gorilla).

 

Klik hier voor meer foto’s van ZGM-21 (Nasibu) en hier voor meer zelfgemaakte messen.