William van Ockham (ook wel geschreven als Occam) is bekend geworden om zijn “lex parsimoniae”, de wet van spaarzaamheid. Van Ockham was een invloedrijke nominalist uit de 14e eeuw. Het nominalisme is een metafysische stroming binnen de filosofie die stelt dat abstracte begrippen niet op zichzelf bestaan maar slechts hulpconstructies van de menselijke geest zijn. Voor een nominalist zijn de termen waarmee wij onze werkelijkheid benoemen geen bestaande entiteiten maar slechts woorden en namen.

Ockhams scheermes gaat uit van het principe dat van alle mogelijke verklaringen degene met de minste aannames waarschijnlijk de juistere is. Het scheermes suggereert het symbolisch wegsnijden van alle onnodige ingewikkeldheden om tot de eenvoudigste verklaring te kunnen komen.

Vreemd genoeg heeft Van Ockham het in zijn geschriften zelf nooit over een scheermes gehad. Zijn uitspraken “numquam ponenda est pluralitas sine necessitate”, pluraliteit moet nooit zonder noodzaak worden gebruikt en “frustra fit per plura quod potest fieri per pauciora”, het is onzinnig om meer te gebruiken als het met minder kan, komen het meest in de buurt van de huidige definitie van de “lex parsimoniae”, namelijk “entia non sunt praeter necessitatum multiplicanda”, men moet aannames niet zonder noodzaak verveelvoudigen.

Ockhams visie komt overeen met het beeld wat men van de natuur heeft. Thomas van Aquino schreef al in de 13e eeuw: “we zien dat de natuur geen twee middelen gebruikt als één volstaat”. De natuur lijkt inderdaad eenvoud boven complexiteit te prefereren. Ze is zuinig in al haar handelingen, een lichtstraal beweegt zich langs een rechte lijn en neemt de kortste weg, objecten vallen richting het middelpunt van de aarde, de natuur kiest altijd de makkelijkste weg. Dit wordt in de wetenschap omschreven als het principe van de kleinste werking. Dingen gebeuren altijd op de manier die de minste energie kost, de elegantie van eenvoud.

Lees ook: non overlapping magisteria.