Een koolmezenpaartje in onze tuin had acht eitjes in ons nestkastje gelegd, vijf daarvan kwamen uit. Gedurende een aantal dagen vlogen beide ouders af en aan tot we op een vroege avond één van de ouders uit het kastje zagen komen. Deze zag er wat gehavend uit en ging gelijk op de schutting naast het kastje zitten. Met opgezette veren en dichte ogen zat deze koolmees daar enkele minuten onbeschermd en in het volle zicht. Op een gegeven moment gingen haar oogjes open, maar ze bleef suf en afwezig, tot ze weer terug op het nestje vloog. Vlak daarna vloog ze weer naar buiten, de hele avond daarna hebben beide ouders het nestje niet meer bezocht.

Ook de volgende dag zagen we ze niet op het nest terugkeren en aan het einde van de dag hoorden we de jonkies niet meer piepen. Toen we het kastje openmaakten vonden we wat we verwachtten, alle vijf de jonkies waren dood.

Er is sinds 1996 een flinke sterftetoename onder kool- en pimpelmezen. Vooral in de stedelijke omgeving. De eerste meldingen kwamen uit Engeland, maar al snel volgden andere landen waaronder Nederland. Onderzoek leerde dat de mogelijke oorzaak lag bij een Suttonella ornithocola besmetting, een vogelvirus dat een dodelijke longontsteking kan veroorzaken. Eén van de symptomen van besmetting is dat het vogeltje suf wordt, met de veren bol opgezet blijft zitten en zijn schuwheid verliest, eigenlijk dus zoals onze koolmees zich gedroeg. Dit virus is ongevaarlijk voor mensen en huisdieren, maar kan wel flink huishouden onder kleine zangvogeltjes.

Een andere oorzaak die veel voor deze vogelsterfte wordt aangegeven is gif. Nu veel mensen last hebben van buxusmotten en kwistig met gif spuiten, zou dit net als het omstreden gif Xentari dat veelvuldig door gemeentes tegen de eikenprocessierupsen wordt ingezet, een oorzaak kunnen zijn. Onderzoek leert echter dat dit toch maar een kleine factor is, invloedrijker blijken de gifstoffen te zijn die huisdiereigenaren tegen vlooien inzetten. Koolmeesjes maken graag gebruik van de losse honden- en kattenharen, die in plukken door huisdiereigenaren buiten worden achtergelaten, om hun nestjes mee te voeren. Het gif op deze haren dringt gemakkelijk via het contact met de blote huid bij de jonge kuikens binnen. Voor al die mensen die denken dat het gebruik van gif een oplossing is, wil ik ze graag adviseren om het boek van Rachel Carsons uit 1962: A Silent Spring, eens te lezen. Alhoewel het gebruik van DDT hier al 50 jaar is verboden, wordt dit gif nog steeds in dode dieren aangetroffen, dit geeft wel aan hoe langwerkend en onvergeeflijk het gebruik van dergelijke gifstoffen is.

De meest plausibele verklaring voor de koolmezensterfte ligt echter bij de insectenpopulaties. Deze nemen jaar na jaar af en voedselgebrek is hoogstwaarschijnlijk dan ook de belangrijkste factor. Een koolmeesjong dat slechts één dag niet wordt gevoerd, krijgt een maagdarmbloeding en gaat dood. De huidige klimaatveranderingen en de verstening van de stedelijke leefomgeving zorgen er in steeds grotere mate voor dat er niet genoeg voedsel voor kleine zangvogeltjes overblijft. De ouders kunnen zich nog wel voeden met zaden ed., maar de jonkies zijn volledig van insecten afhankelijk. Als ik vanuit mijn zolderraam naar de tuinen van onze buren kijk, zie ik alleen maar overkappingen en tegels. Iedereen heeft zijn achtertuintje ingericht om te zitten en te barbecueën. De spaarse planten die er te zien zijn, beperken zich tot een enkele bloembak of pot, lang niet voldoende en divers genoeg om de broodnodige insecten te herbergen. Zelfs in onze tuin, waar het groen ver de overhand heeft en meer dan veertig verschillende plantensoorten groeien, vind ik jaar na jaar minder insecten.

Iedereen zal op een andere manier met de zijn beschikbare ruimte moeten leren omgaan en zich realiseren dat het belangrijk is dat wij verkoeling en afwatering in onze steden via onze groenvoorzieningen moeten gaan beheren. Ik wil dan ook iedereen oproepen om hun stenen barbecue woestijn om te toveren in een insectvriendelijke en groene tuin.

Lees ook: Jonge duiven en duivenmelk, Buxusmot (Cydalima perspectalis), Zo maar dood, Jonge merels en Groeten uit eigen tuin.