Binnen een vertaling is een adaptatie geen woordelijke maar een vrije, creatieve, vertaling waarbij de tekst wordt omgezet naar een andere sociale en culturele context. Dit soort vertalingen zorgt ervoor dat de sfeer en smaak van een verhaal beter overkomen bij de lezers. Zo heet Kuifje oorspronkelijk Tintin en Perkamentus heet Dumbledor. Een mooi voorbeeld van een dergelijke vertaling vind je bij Winnie the Pooh. In het verhaal woont Piglet in het oude huisje van zijn opa, diens naam staat nog op een bord boven de ingang namelijk “tresspassers will”. In de vertaling staat er “max doorrijhoog” op het bord.

Sommige woorden of begrippen laten zich echter niet zo makkelijk en elegant vertalen. Bij een wereldwijd onderzoek onder professionele vertalers kwam het Nederlandse “gezellig” op de zesde plaats van meest onvertaalbare woorden ter wereld. Wij gebruiken het voor een situatie, een locatie, een handeling en een persoon. Het Duitse “gemütlich” komt enigszins in de buurt maar geldt niet voor personen en in het Engelse “cosy” staat het gezelschap niet centraal. En daar komt het woord vandaan, van “gezel”. Bij de oude gilden leefden de leerlingen (de gezellen) gezamenlijk in een verblijf. Later werd het woord niet alleen gebruikt om een samenlevingsvorm aan te duiden maar ook een sfeer of context. Binnen de biologie wordt dit woord echter nog steeds op de oorspronkelijke manier gebruikt, zo leven veel jonge rupsjes “gezellig” en delen zij eenzelfde woon- of leefruimte. Zo blijkt gezelligheid zowel het meest Nederlandse als ons meest onvertaalbare woord te zijn.

Op de eerste plaats van meest onvertaalbare woorden ter wereld kwam het Tshiluba woord “ilunga”. Ilunga is het Bantu woord voor een persoon die bereid is een eerste misbruik te vergeven, een tweede te tolereren maar een derde nooit toestaat. Bantu wordt in Zuid-Oost Congo en Zaïre gesproken.