Was is een apart materiaal, het is goed met de hand te vormen, te gieten, makkelijk te kleuren en in staat om de meest complexe structuren en vormen aan te nemen. Hierdoor leent het zich bij uitstek voor anatomische weergaves. Omdat anatomisten altijd om verse lijken zaten te springen en deze niet lang goed bleven, was er veel vraag naar goede anatomische modellen. Hoewel er veel werd geëxperimenteerd met het balsemen en bewaren van menselijke lichamen, bleek was hier een uitkomst. Een goed wassen model was niet alleen levensecht, het was ook kleurecht en ongevoelig voor vocht, in tegenstelling tot veel papier-maché en gipsen modellen. Daarnaast heeft was een zacht transparant luster wat het bedrieglijk veel op vlees en huid doet lijken. Soms zelfs zo sterk dat dit een gevoel van onbehagen oproept. Freud noemde deze emotie “unheimlich” en gaf aan dat hij werd veroorzaakt doordat iets juist te veel ergens op lijkt, maar het toch net niet is.

Eén van de aller vaardigste kunstenaars die met was werkte, was Gaetano Zumbo (1656-1701). Deze Italiaanse autodidact uit Siracusa presenteerde pas op late leeftijd in 1680 in Bologna zijn eerste stukken. Deze vielen echter zo in de smaak dat hij in Florence voor Cosimo III mocht komen werken. Zijn wassen beelden waren kleine driedimensionale scenes van rotting en verval, die direct opvielen vanwege hun levensechtheid en accuratesse en die nu in La Specola in Florence worden tentoongesteld. Zumbo’s ambities rijkten echter verder dan Florence en nadat hij In Genua samen met de Franse arts Desnoues aan een aantal nieuwe beelden had gewerkt, vertrok hij naar Parijs. Hier presenteerde hij een prachtig anatomisch beeld van een hoofd, compleet met zenuwen, aders en spieren. Dit beeld maakte zoveel indruk dat Louis XIV besloot om Zumbo de exclusieve commissie op het vervaardigen van wassen modellen te geven. Tevens stond hij hem toe om les in de anatomie te geven. Helaas heeft Zumbo niet lang van dit voorrecht gebruik kunnen maken, en overleed hij kort daarna. Zijn beroemde wassen hoofd, het werkstuk waarmee hij in Parijs zoveel lof verwierf, ligt momenteel naast enkele van zijn andere werken in een glazen vitrine in La Specola in Florence.

De Sade beschreef dit hoofd in zijn roman Juliette als volgt:  “De indruk van dit meesterwerk is dusdanig krachtig dat, terwijl je ernaar kijkt, al je zintuigen reageren. Terwijl je je neus optrekt tegen de kwade geuren van de sterfelijkheid, lijk je gekreun te horen”.  Hoewel de meeste anatomisten die modellen maakten, en zeker die in was werkten, worden herinnerd als bekwame ambachtslieden, behoort Zumbo tot de kunstenaars. Zijn werk overstijgt ver die van de anatomische ambachtelijkheid. Ze toont een bijna morbide aandacht voor detail, zo loopt er zelfs een klein straaltje bloed uit de neus van dit hoofd, terwijl het tegelijkertijd een barokke bezielde indruk maakt. Zumo’s hoofd is niet slechts een kille registratie van spieren en pezen, het behoorde tot een levend en warm lichaam, een mens met een eigen ziel en karakter. Dat maakt dit hoofd des te fascinerender en voor velen ook morbide. Zeker omdat Zumbo voor dit werkstuk gebruik heeft gemaakt van echte tanden en echt haar.

Klik hier voor meer anatomische modellen in was uit La Specola in Florence.

Lees ook: Anatomische modellen, 69.615,00 Euro, Het opgezette nijlpaard in La Specola en Hansken de olifant.