jan van gent (Morus bassanus) 5-2019 9208De wetenschap is er lange tijd niet zeker van geweest waar men de jan van genten in de vogelorde moest plaatsen. Ze zijn meerdere malen van genus veranderd en men twijfelde vooral of ze tot de ganzen of de pelikanen behoorden. Over één ding was iedereen het echter wel eens,  jan van genten waren niet helemaal goed bij hun hoofd.

 

Oorspronkelijk noemde men deze grote zeevogel Bass Goose, naar Bass Rock de vulkanische rots voor de kust bij Edinburgh, waar ze massaal broedden. Dit Bass Goose werd in het Nederlands naar Bassaangans vertaald. In het Engels noemt men deze vogel Gannet, wat teruggaat op het oud Engelse ganot. Dit ganot is verwant aan gos en dat betekent gans (vandaar ook gosling, het Engelse woord voor ganzenjong). Dit gannet is in het Nederlands verbasterd naar Gent, en heeft dus niets te maken met die fraaie stad in België. Onze 17e -eeuwse zeevaarders noemde deze vogel al jan van gent. Vroeger gebruikte men wel vaker mensennamen voor vogels en waarschijnlijk is het bassaan voor de lol vervangen door jan van. De naam Jan wordt wel vaker misbruikt om een niet al te slim individu mee aan te duiden. Of je het nu over jan Lul, Jan potage of Jan Publiek hebt, of hem een pet op zet, hij wordt er hoe dan ook niet slimmer van.

 

Toen deze vogel voor het eerst met mensen in aanraking kwam, was hij daar totaal niet op voorbereid en kon men ze gewoon met de hand vangen. De zeelui vonden dat gedrag behoorlijk zot en dit zie je terug in de Vlaamse volksnaam voor deze vogel, namelijk zeezot. De Fransen noemen hem fou de bassan, gek van bassaan.

 

De eerste wetenschappelijke beschrijving van jan van genten stamt uit 1555, als Conrad Gesner hem Anser bassanus noemt, anser betekent gans. In 1758 beschrijft Linnaeus hem echter als Pelecanus bassanus en schreef hem dus toe aan de pelikanenfamilie. In 1760 plaatste Brisson hem in het genus Sula. Sula gaat terug op het Oudnoorse súla, wat eenzelfde betekenis zou hebben als zijn huidige naam morus, het genus waar Louis Vieillot hem in 1816 in plaatste. In deze huidige Latijnse naam “Morus bassanus,” weerklinkt ook weer zijn zotheid, want morus is afgeleid van het Griekse moros voor gek. (denk maar aan het Engelse moron: leeghoofd).

 

Zo is de jan van gent dus van het genus gans (anser) via pelikaan (pelecanus) naar het genus morus verschoven en behoort hij nu tot de familie Sulidae, de genten. Om de verwarring nog groter te maken, noemt men deze genten over het algemeen ook wel rotspelikanen.

 

jan van gent (Morus bassanus) 5-2019 9206jan van gent (Morus bassanus) 5-2019 9212Deze dode jan van gent lag op het Westerstrand van Schiermonnikoog, hij was al half bedolven onder het zand.

 

Lees voor meer berichten over de herkomst van vogelnamen ook: Mossel vangende scholekster (Haematopus ostralegus), Tureluur in Noorwegen (Tringa totanus), Tureluurs in de Groene Jonker (Tringa totanus), Roerdomp (Botaurus stellaris), De Wielewaal, Waarom een Roodborstje geen Oranjeborstje heet en Rotganzen en Aswoensdag.